بیایید روراست باشیم. شما اینجا هستید چون احتمالاً یک بار از هوش مصنوعی سوالی مثل «برای شام چی درست کنم؟» پرسیده اید و جوابی کلیشه‌ای مثل «پاستا یا مرغ» تحویل گرفته‌اید. ناامیدکننده است، نه؟ اما اگر به جای آن می‌پرسیدید: «من در یخچال مرغ، پیاز، قارچ و کمی خامه دارم. نیم ساعت هم بیشتر وقت ندارم. یک دستور پخت غذای ساده و خوشمزه برای دو نفر به من بده»، چه اتفاقی می‌افتاد؟ آن وقت هوش مصنوعی به شما دستور دقیق «چیکن استراگانف فوری» را می‌داد. تفاوت در همین جزئیات است. این مقاله قرار نیست تئوری‌های پیچیده را توضیح دهد؛ بلکه می‌خواهد به شما یاد بدهد که چطور با پرسیدن سوالات هوشمندانه، هوش مصنوعی را به یک دستیار شخصی فوق‌العاده تبدیل کنید. تا پایان این مطلب، شما یاد می‌گیرید که چگونه برای کارهای روزمره، شغلی و حتی خلاقانه خود از ChatGPT، Gemini و Copilot بهترین استفاده را ببرید.
چرا «خوب سوال پرسیدن» یک ابرقدرت جدید است؟
هوش مصنوعی مثل یک کارمند نابغه اما بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای است. او به تنهایی نمی‌داند شما چه کسی هستید، چه نیازهایی دارید و در چه شرایطی هستید. این شما هستید که باید با «پرامپت» (Prompt) یا همان دستور خود، به او زمینه و اطلاعات لازم را بدهید. هرچقدر پرامپت شما دقیق‌تر، شفاف‌تر و باجزئیات‌تر باشد، جوابی که می‌گیرید به خواسته‌ی شما نزدیک‌تر خواهد بود. به این مهارت «مهندسی پرامپت» می‌گویند که اصلاً چیز ترسناکی نیست و با چند تکنیک ساده می‌توانید در آن استاد شوید.
اصول طلایی برای نوشتن پرامپت‌های حرفه‌ای (با مثال‌های کاربردی)
برای اینکه بهترین نتیجه را بگیرید، این پنج اصل را در سوالات خود رعایت کنید.
۱. شفافیت و جزئیات: از کلی‌گویی فرار کنید
هوش مصنوعی ذهن شما را نمی‌خواند. تمام جزئیات مهم را در اختیارش بگذارید.
- پرامپت ضعیف: «یک برنامه سفر به اصفهان به من بده.»
- پرامپت قدرتمند: «من و همسرم قصد داریم برای ۳ روز از تهران با ماشین شخصی به اصفهان سفر کنیم. بودجه ما حدود ۷ میلیون تومان است. به مکان‌های تاریخی، کافه‌های دنج و امتحان کردن بریانی علاقه داریم. لطفاً یک برنامه سفر روز به روز شامل بازدید از مکان‌ها، پیشنهاد رستوران و تخمین هزینه‌ها برای ما بنویس.»
۲. تعیین نقش و شخصیت: به هوش مصنوعی هویت بدهید
از او بخواهید در نقش یک متخصص ظاهر شود. این کار لحن و کیفیت پاسخ را به شکل شگفت‌انگیزی تغییر می‌دهد.
- پرامپت ضعیف: «این متن انگلیسی را به فارسی ترجمه کن.»
- پرامپت قدرتمند: «فرض کن تو یک مترجم حرفه‌ای کتاب‌های توسعه فردی هستی. این پاراگراف انگلیسی را به فارسی روان و انگیزشی ترجمه کن، طوری که برای یک جوان ایرانی کاملاً قابل درک و جذاب باشد.»
۳. ارائه زمینه و کانتکست: داستان را برایش تعریف کنید
به هوش مصنوعی بگویید که چرا این سوال را می‌پرسید و هدف نهایی شما چیست.
- پرامپت ضعیف: «مزایای کار با نرم‌افزار ترلو چیست؟»
- پرامپت قدرتمند: «من مدیر یک تیم بازاریابی ۵ نفره هستم و پروژه‌های ما همیشه با تاخیر مواجه می‌شوند. به دنبال یک ابزار مدیریت پروژه آنلاین هستم. به من بگو نرم‌افزار ترلو چگونه می‌تواند به تیم ما برای مدیریت وظایف، پیگیری پیشرفت و رعایت ددلاین‌ها کمک کند؟»
۴. تعیین فرمت خروجی: بگویید جواب را چگونه می‌خواهید
آیا به جدول نیاز دارید؟ لیست؟ متن ایمیل؟ یا یک پست وبلاگ؟ فرمت دلخواه‌تان را مشخص کنید.
- پرامپ ت ضعیف: «چند تا ایده برای پست اینستاگرام بده.»
- پرامپت قدرتمند: «برای پیج اینستاگرام یک فروشگاه آنلاین لباس زنانه، ۵ ایده برای پست در قالب یک جدول ارائه بده. ستون‌های جدول شامل این موارد باشد: ۱- ایده محتوا، ۲- متن کپشن پیشنهادی (با ۳ هشتگ مرتبط)، ۳- نوع محتوا (عکس، ویدیو یا استوری).»
۵. استفاده از مثال: راه را به او نشان دهید
اگر سبک یا لحن خاصی مدنظر دارید، یک نمونه به او بدهید تا از آن الگوبرداری کند.
- پرامپت قدرتمند: «من می‌خواهم لحن پاسخ به مشتریانم در دایرکت اینستاگرام، دوستانه و در عین حال حرفه‌ای باشد. این یک نمونه از پاسخ خوب است: [«سلام دوست عزیز، ممنون از پیامتون. بله این مدل موجوده و سایزبندیش کامله. اگه سوال دیگه‌ای داشتین در خدمتم.»]. حالا لطفاً با همین لحن، به این سوال مشتری پاسخ بده: [«قیمت این کار چنده؟»]»
کدام هوش مصنوعی برای چه کاری بهتر است؟ (ChatGPT، Gemini یا Copilot)
- ChatGPT (OpenAI): یک همه‌فن‌حریف خلاق است. برای نوشتن متن‌های طولانی، ایده‌پردازی، خلاصه‌سازی کتاب و مقاله، و تولید انواع محتوای خلاقانه مثل شعر یا داستان عالی عمل می‌کند. اگر به دنبال یک هم‌صحبت برای طوفان فکری هستید، ChatGPT بهترین گزینه است.
- Gemini (Google): نقطه قوت اصلی Gemini، دسترسی آنی به اینترنت و یکپارچگی با اکوسیستم گوگل است. اگر به دنبال اطلاعات به‌روز هستید (مثلاً قیمت ارز یا آخرین اخبار تکنولوژی)، خلاصه‌کردن یک صفحه وب فقط با دادن لینک، یا برنامه‌ریزی سفر با استفاده از اطلاعات نقشه گوگل، Gemini انتخاب هوشمندانه‌تری است.
- Copilot (Microsoft): این هوش مصنوعی در محیط ویندوز و نرم‌افزارهای آفیس (Word, Excel, PowerPoint) می‌درخشد. اگر می‌خواهید یک ایمیل طولانی را در Outlook خلاصه کنید، از داده‌های یک فایل اکسل نمودار بسازید یا یک پیش‌نویس اولیه برای ارائه‌ی پاورپوینت خود آماده کنید، Copilot دستیار بی‌نظیر شما خواهد بود.
30 پرامپت آماده و کاربردی برای ما ایرانی ها
این پرامپت‌ها را کپی کرده و در هوش مصنوعی مورد علاقه خود استفاده کنید. فقط اطلاعات داخل [کروشه] را با اطلاعات خودتان جایگزین کنید!
برای کار و بهره‌وری
۱. «برای [مدیرم] یک ایمیل رسمی به زبان فارسی بنویس و درخواست [دو روز مرخصی برای تاریخ‌های فلان] را مطرح کن. دلیل مرخصی [یک مشکل شخصی] است.»
۲. «من یک جلسه یک ساعته درباره [پروژه جدید بازاریابی] داشته‌ام. این نکات اصلی مطرح شده در جلسه است: [لیست نکات]. لطفاً این موارد را به یک صورتجلسه خلاصه و منظم تبدیل کن.»
۳. «من فردا یک مصاحبه شغلی برای موقعیت [کارشناس فروش] در [شرکت دیجیکالا] دارم. ۵ سوال احتمالی که ممکن است از من بپرسند را به همراه پاسخ‌های پیشنهادی برای هرکدام بنویس.»
۴. «برای صفحه لینکدین من یک متن “درباره من” (About) حرفه‌ای بنویس. من یک [برنامه‌نویس فرانت‌اند] با [۵ سال] سابقه کار هستم و در [React و Vue.js] تخصص دارم.»
۵. «۱۰ ایده برای تولید محتوا در اینستاگرام با موضوع [آموزش زبان انگلیسی به کودکان] پیشنهاد بده.»
۶. «یک سخنرانی کوتاه (حدود ۳ دقیقه) برای ارائه در جلسه هفتگی تیم با موضوع [اهمیت بازخورد سازنده] بنویس.»
برای زندگی روزمره
۷. «یک لیست خرید هفتگی برای یک خانواده ۳ نفره با بودجه [۲ میلیون تومان] تنظیم کن که شامل مواد لازم برای صبحانه، ناهار و شام باشد.»
۸. «می‌خواهم برای تولد [دوستم که به کتاب و قهوه علاقه دارد] یک هدیه خاص با بودجه [۷۰۰ هزار تومان] بخرم. چند ایده خلاقانه به من بده.»
۹. «یک متن مودبانه و قاطع برای پاسخ به پیامک صاحبخانه بنویس که در آن توضیح دهم [اجاره این ماه با چند روز تاخیر] پرداخت خواهد شد.»
۱۰. «بهترین مسیر برای رفتن از [میدان ونک تهران] به [بازار بزرگ تهران] در ساعت ۴ بعد از ظهر با استفاده از [مترو و اتوبوس] چیست؟»
۱۱. «می‌خواهم برای آخر هفته یک برنامه تفریحی یک روزه در اطراف [کرج] داشته باشم. به طبیعت و پیاده‌روی علاقه دارم. چند پیشنهاد به من بده.»
۱۲. «چگونه می‌توانم [لکه‌ی قهوه] را از روی [پیراهن نخی سفیدم] پاک کنم؟»
برای آشپزی و غذا
۱۳. «من در خانه [سیب‌زمینی، پیاز، تخم‌مرغ و پنیر پیتزا] دارم. سه مدل غذای سریع و ساده که می‌توانم با این مواد درست کنم را معرفی کن.»
۱۴. «یک برنامه غذایی هفتگی سالم و متعادل برای فردی که قصد [کاهش وزن] دارد و به [غذاهای ایرانی] علاقه دارد، بنویس.»
۱۵. «طرز تهیه دقیق و مرحله به مرحله [فسنجان] برای ۴ نفر را به زبان ساده توضیح بده.»
۱۶. «می‌خواهم برای مهمانی فردا شب یک دسر ساده و سریع بدون نیاز به فر درست کنم. چند پیشنهاد بده.»
برای یادگیری و دانش
۱۷. «مفهوم [بلاک‌چین] را طوری برای من توضیح بده که انگار دارم برای یک نوجوان ۱۲ ساله تعریف می‌کنم.»
۱۸. «یک خلاصه ۵۰۰ کلمه‌ای از کتاب [اثر مرکب دارن هاردی] به من بده.»
۱۹. «فرض کن تو معلم زبان انگلیسی من هستی. من می‌خواهم درباره [سفرهایم] صحبت کنم. مکالمه را شروع کن و اشتباهاتم را تصحیح کن.»
۲۰. «۱۰ کلمه پرکاربرد در زبان [آلمانی] برای استفاده در [فرودگاه] را به همراه تلفظ و معنی فارسی در یک جدول به من بده.»
۲۱. «مزایا و معایب اصلی سرمایه‌گذاری در [بورس ایران] در شرایط فعلی چیست؟»
برای سرگرمی و خلاقیت
۲۲. «یک داستان کوتاه ترسناک بنویس که در یک [روستای قدیمی در شمال ایران] اتفاق می‌افتد.»
۲۳. «برای عکسی که از [غروب خورشید در ساحل کیش] گرفته‌ام، یک کپشن ادبی و زیبا بنویس.»
۲۴. «چهار بیت شعر با وزن و قافیه کلاسیک با موضوع [انتظار] بگو.»
۲۵. «می‌خواهم یک کانال یوتیوب با موضوع [بررسی گجت‌های هوشمند] راه‌اندازی کنم. ۱۰ ایده جذاب برای نام کانال پیشنهاد بده.»
۲۶. «یک سناریوی کوتاه برای یک ویدیوی طنز یک دقیقه‌ای با موضوع [مشکلات کلاس‌های آنلاین] بنویس.»
برای سلامتی و ورزش
۲۷. «یک برنامه ورزشی ۳ روز در هفته برای [خانه و بدون تجهیزات] طراحی کن که هدف آن [تقویت عضلات شکم و کمر] باشد.»
۲۸. «۵ راهکار عملی برای [کاهش استرس] قبل از [امتحان رانندگی] پیشنهاد بده.»
۲۹. «فواید نوشیدن [چای سبز] برای سلامتی چیست و بهترین زمان مصرف آن کی است؟»
۳۰. «چند حرکت کششی ساده برای فردی که تمام روز پشت میز می‌نشیند و از [کمردرد] رنج می‌برد، معرفی کن.»
حرف آخر
هوش مصنوعی یک ابزار است؛ مثل یک چاقوی تیز در دست یک آشپز ماهر. هرچقدر بهتر از آن استفاده کنید، نتیجه کار شما حرفه ای‌تر و دقیق تر خواهد بود. از آزمون و خطا نترسید. پرامپت های مختلف را امتحان کنید، جزئیات را تغییر دهید و ببینید هوش مصنوعی چگونه به شما پاسخ می‌دهد. مهارت خوب سوال پرسیدن، دریچه‌ای به سوی امکانات بی‌پایان است. حالا نوبت شماست که شروع کنید!